Değişmeyen Küçük Şeyler-imiz

Ne okursam okuyayım mutlaka Tanzimat roman ve öyküsüne bir atıf ararım. Türk edebiyatında bitmeyen bir dönemdir bana göre Tanzimat. İkilikler devri olmasıyla meşhurdur elbet ama en önemli öğretisi şudur: Edebiyat nasıl olmalı?  Günümüzde halen daha bu ikilikler devam ediyor. Maalesef bu dönemi okullarda belli başlı kalıplara koyarak ezbere anlatma geleneğini henüz aşamadık. Bu ezbercilik bize sadece edebî bir kayıp değildir. Tanzimat Dönemi edebiyatını anlamak tarihi ve sosyolojiyi anlamaktır. Dönemin aydınlarının yüzyıllar sonrasına seslenişidir Tanzimat ve tabii ki bizi Cumhuriyete hazırlayandır. Tanzimat yalnızca edebiyat değildir; gazetedir, tiyatrodur, resimdir, müziktir. Bu nedenle Türk edebiyatında sonu gelmeyecek bir dönemdir. Bu yazıda belli başlı dönem eserlerinden ziyade pek talep görmemiş ve artık günümüz gençliği için edebî zevk uyandırmayan bir öykü kitabından bahsedeceğim. Samipaşazade Sezai’nin  Küçük Şeyler kitabı. Kitap 1892’ de yayımlanmış ve sekiz öyküden oluşuyor. Roman türünün ilk örneklerini gördüğümüz dönemde öykü adına atılmış önemli bir adımdır. Kendinden sonra gelen öykücüleri oldukça etkilemiştir. Çoğu eleştirmen Sait Faik Abasıyanık’ın da bu etkiden geldiğini savunur. Kitabın önsözünde Sezai hikâye- roman arasındaki netleşmeyi kendince şöyle açıklamıştır; 

    ‘‘Bugün romanlar baziçe-i efkar olan garâib-i hikayat ve acaib- irivâyat şekl-i tıflesinden çıkarak… ’’sözü ile romanın henüz edebiyatımızda oturmadığını ve çocuk olduğunu vurgulamıştır.
Küçük Şeyler’ de küçük insanların, sıradan olaylar çevresindeki hayatlarından kesitlerdir. Özellikle Kediler öyküsüne bakacak olursak ;

   Hikâye evdeki kediler yüzünden araları açılan karı-kocayı konu alır.    Kahramanlar; ihtiyar Rossini ve eşidir. Mekan ise Büyükada’dır.   Otuz üç yıllık bir evlilikleri vardır. Kadın kedilerine çok düşkündür. Bu evlilik karısının kedilerini seçmesiyle hayatının en büyük kederini yaşan bir kocanın durumunu ele alır. Evde kediler bey, adam uşak konumuna düşmüştür. Bu iktidar değişimi onu rahatsız etmiştir ve sonucunda evi terk eder. Gidecek bir yer bulamayınca eve geri döner. Yalnızlık teması bu şekilde aktarılmıştır.    

Ardından hikâye içindeki önemli noktalardan biri iç konuşmalardır. 
-    ‘’Zaten kedi kadındır.’’ 
Cümlesi ile bir benzetme yapar. Kibirli, vefasız nankör oluşunu kadına benzetir.  Bu tip benzetmeyi Cumhuriyet döneminde Fatih- Harbiye romanında görürüz. Romanda kedi uyuşukluğu, sürekli uyku halinde oluşu ve kaşınmaları ile doğu insanına benzetilir. Karşısında batı insanı köpek olarak tasvir edilir. Köpek yani batı hızlıdır, uyuşuk değildir. Adamın evi terk ettiği anda sokak anlatıya giriyor. Bu da modern anlatının özelliklerinden biridir. Ada hayatını kadınların buradaki yaşayışı hakkında bilgiler veriyor. Adada Türklerin ve azınlıkların iç içe yaşadığını görüyoruz. Hikâyenin kahramanlarının da orada yaşayan azınlık halkından olduğunu söyleyebiliriz. Hikâyenin bir diğer modern unsuru ise kadının birey olarak anlatıya girmiş olmasıdır. Edebiyatımızda ilişkilere üçüncü kişinin girecek olmasının, kadının ilişkilerde savunduğu özgürlüğün de habercisidir. Diğer örnekleri Servet-i Fünûn’un romanlarında karşımıza çıkar. Kediler öyküsü bir bakıma kadın – erkek yer değişimini ele alır ve bu onu modern yapar. Bir diğer dikkat çekici husus yazarın edebi görüşüne öykü içinde rastlıyor olmamızdır. ‘‘… gerçeğin hayal kırıcı eli bütün vücudunu sarsarak kendisini bulduğu sersemlik halinden uyandırdı.’’  cümlesi Sezai’nin edebî görüşünü yansıtmaktadır ve tesadüf eseri yazılmamıştır.

Küçük Şeyler hakkında Selim İleri şunları söyler; öyküdeki olağanüstü güçleri Sezai ayıklamıştır. Bu da modern hikâyeye bir geçiş unsurudur. Yazarın kendi döneminin insanını, yaşam biçimini, düşüncelerini yansıtmaya çalışmıştır.

Küçük şeyler, mutluluklar ve yenilikler asla bir döneme sığdırılamaz. Aksine çağın ötesine bir sesleniştir.